Cukrzyca może dotyczyć osób w każdym wieku. Ta choroba charakteryzuje się wysokim poziomem cukru we krwi i związanymi z nim zaburzeniami przemiany materii. Z czasem doprowadza do rozwoju późnych powikłań cukrzycy, zaburzeń funkcji i niewydolności niektórych narządów, szczególnie oczu, nerek, serca, oraz powikłań ze strony układu nerwowego i naczyń krwionośnych. Przyczyna wysokiego poziomu cukru we krwi może być dwojaka: albo brak lub mała ilość hormonu insuliny, wytwarzanego przez trzustkę i koordynującego przemiany glukozy w organizmie, albo słabe działanie insuliny.
W czasie ciąży także może dojść do rozwoju zaburzeń gospodarki węglowodanowej. O cukrzycy ciążowej mówimy, jeśli w czasie ciąży zostanie zdiagnozowane jakiekolwiek zaburzenie gospodarki węglowodanowej. Częstość występowania cukrzycy ciążowej w Polsce wynosi od 4 – 12% wszystkich ciąż. Występuje ona jako rozpoczynająca się lub świeżo ujawnionej cukrzyca typu 1 (immunologicznej), jak i cukrzyca typu 2 związana z upośledzonym działaniem insuliny, lub jest cukrzycą typu 2, która istniała przed ciążą, lecz nie była wcześniej rozpoznana.
W czasie ciąży dochodzi do zmian metabolicznych w organizmie. Ich celem jest zabezpieczenie odpowiedniej ilości środków energetycznych i budulcowych dla płodu. W pierwszej połowie ciąży, organizm kobiety przede wszystkim gromadzi zapasy. Wzrasta ilość produkowanych hormonów: estrogenów, progesteronu, kortyzolu, później także laktogenu łożyskowy i prolaktyny. Głównym materiałem energetycznym dla płodu jest glukoza, czyli cukier prosty, który powstaje podczas trawienia składników pokarmowych. Glukoza szybko przechodzi przez łożysko matki do płodu. Stężenie glukozy we krwi płodu jest wyższe niż we krwi matki o 10 – 20mg/dl. W drugiej połowie i pod koniec ciąży narasta poziom hormonów działających odwrotnie do insuliny. Łożysko ma także właściwości rozkładające insulinę, pogarsza się więc działanie insuliny we krwi matki. Z reguły organizm matki jest jednak w stanie utrzymać prawidłowy poziom cukru we krwi matki a tym samym i płodu. Jednak w warunkach jakiekolwiek nieprawidłowości np. dziedziczonych skłonności dotyczących wydzielania przez trzustkę lub działania insuliny lub współistnienie innych chorób, szczególnie otyłości, stosowania leków np. sterydów, dochodzi do zaburzeń działania insuliny i wzrostu poziomu glukozy we krwi matki. W grupie ryzyka rozwoju cukrzycy w ciąży są też kobiety z niepowodzeniami położniczymi w przeszłości, np. te, które urodziły dzieci o masie powyżej 4 kg.
Glukoza łatwo przedostaje się przez łożysko do krwi płodowej. W warunkach nadmiaru cukru u rozwijającego płodu może dojść do różnych patologii. Opisane wcześniej zjawiska narastają wraz z trwaniem ciąży i najczęściej doprowadzają do rozwoju cukrzycy w drugiej połowie ciąży. Wówczas organizm dziecka jest już ukształtowany i wysoki poziom cukru nie doprowadza do powstania wad u dziecka, jednak może być dla niego groźny. Tkanki płodu są bardzo wrażliwe na podwyższone stężenie glukozy. Może dojść np. do zakażeń wewnątrzmacicznych, przedwczesnego porodu, znacznego wzrostu płodu (tzw. makrosomia), czy zaburzeń przemiany materii u noworodka po porodzie. Makrosomia lub wyższa od należnej masa urodzeniowa noworodka są najczęstszymi powikłaniami występującymi u noworodków matek z cukrzycą ciążową.
Są one przyczyną konieczności wykonania cięć cesarskich, częstszej liczby urazów okołoporodowych noworodka lub kanału rodnego kobiety. Ponadto wysoki cukier u matki w czasie ciąży może powodować także uszkodzenie trzustki płodu i późniejszy rozwój cukrzycy i otyłości w dalszym życiu dziecka.
W Polsce rozpoznawanie cukrzycy w ciąży jest oparte na dwustopniowym postępowaniu, uwzględniającym test przesiewowy i diagnostyczny. U wszystkich ciężarnych kobiet wykonuje się badania krwi podczas pierwszej wizyty u lekarza położnika. Jeżeli w wynikach tych badań poziom stężenia glukozy we krwi na czczo będzie wyższy niż 5,6 mmol/l (100mg/dl), to wykonuje się dodatkowe badanie. Polega ono na wypiciu płynu z glukozą i po upływie odpowiedniego czasu sprawdzeniu poziomu glukozy we krwi.
Jeśli do II trymestru nie ma żadnych nieprawidłowości, to u wszystkich ciężarnych pomiędzy 24 a 28 tygodniem ciąży należy wykonać test przesiewowy, podczas którego podaje się przyszłej mamie doustnie 50g glukozy i sprawdza stężenie glukozy we krwi godzinę później. Test powtarza się jeszcze w 32 tygodniu ciąży.
Po upływie minimum 6 tygodni od porodu, konieczne jest ponowne zbadanie zaburzeń gospodarki węglowodanowej. Po wykonanym teście kobiety kwalifikuje się do jednej z grup: prawidłowej gospodarki węglowodanowej, upośledzonej glikemii (czyli nieprawidłowego stężenia glukozy we krwi) na czczo, nieprawidłowej tolerancji węglowodanów lub cukrzycy. Jeżeli po ciąży stężenie glukozy jest prawidłowe, kontrolę glikemii należy przeprowadzić przynajmniej raz na 3 lata. Wszystkie kobiety, u których w przeszłości wystąpiła cukrzyca ciążowa stanowią grupę wysokiego ryzyka rozwoju cukrzycy i powinny podlegać długoterminowej obserwacji w kierunku wystąpienia zaburzeń glikemii.
W leczeniu cukrzycy ciążowej dąży się do utrzymania stężenia glukozy we krwi, jak u zdrowej ciężarnej. Pacjentki powinny stosować zatem dietę cukrzycową. Nie jest to dieta redukująca masę ciała. Ma ona zabezpieczyć potrzeby organizmu matki oraz rozwijającego się płodu. Pacjentki są szkolone z zasad takiej diety w Poradni Diabetologicznej. Standardowo stosuje się dietę około 1800 – 2000 kcal/dobę. W czasie ciąży pacjentki nie powinny być głodne. Proporcje w takiej diecie wyglądają następująco: węglowodany: 45-50%, tłuszcze 30-35%, białko 20%. W praktyce te podstawowe zalecenia obejmują spożywanie dużej ilości warzyw i owoców. Prawidłowa dieta powinna opierać się na produktach zawierających węglowodany z pełnego ziarna, owoców, warzyw oraz mleka z niską zawartością tłuszczu. Powinno się zwiększyć w diecie zawartość warzyw. Zwierają one naturalnie mało tłuszczy, a wiele witamin, minerałów i błonnik, stanowiąc dobrą przekąskę pomiędzy posiłkami, szczególnie istotne są nieskrobiowe warzywa takie jak szpinak, marchew, brokuły, zielony groszek, cykoria, kapusta, brukselka, kalafior, marchewka, pietruszka, ziemniaki, sałata. Także zalecane jest spożywanie większej ilości ziaren i przetworów z ziaren, jak brązowy ryż czy makarony z pełnego ziarna. Spożywanie większej ilości białka pochodzenia roślinnego (groch, fasola, kukurydza) oraz zwiększenia białka pochodzącego z ryb. Z produktów pochodzenia zwierzęcego zaleca się ograniczenie ilości tłuszczy nasyconych poprzez wybór „chudego” mięsa jak polędwica wołowa lub wieprzowa, stosowanie produktów niskotłuszczowych jak mleko odtłuszczone, jogurt niskotłuszczowy, chude sery. Używania większej ilości oliwy zamiast stałych tłuszczy.
Do tego celu służą glukometry. Dzięki temu urządzeniu przyszła mama może sama zbadać swój poziom glukozy we krwi. Takie pomiary powinny być wykonane kilkakrotnie w ciągu dnia tzn. na czczo oraz 1 godzinę po każdym posiłku. Prawidłowo u zdrowej ciężarnej stężenie cukru we krwi nie przekracza na czczo 5,0mmol/l (90mg/dl) oraz w 1 godzinę po posiłku 6,7mmol/l (120mg/dl). Jeśli w codziennych pomiarach wyniki mają wyższe wartości, do leczenia dietetycznego należy dołączyć insulinoterapię. Najlepiej pamiętać o regularnych kontrolach w Poradni Diabetologicznej, gdzie zaniepokojona przyszła mama znajdzie pytania na nurtujące ją wątpliwości i niepokoje.pochodzenia zwierzęcego zaleca się ograniczenie ilości tłuszczy nasyconych poprzez wybór „chudego” mięsa jak polędwica wołowa lub wieprzowa, stosowanie produktów niskotłuszczowych jak mleko odtłuszczone, jogurt niskotłuszczowy, chude sery. Używania większej ilości oliwy zamiast stałych tłuszczy.
Do tego celu służą glukometry. Dzięki temu urządzeniu przyszła mama może sama zbadać swój poziom glukozy we krwi. Takie pomiary powinny być wykonane kilkakrotnie w ciągu dnia tzn. na czczo oraz 1 godzinę po każdym posiłku. Prawidłowo u zdrowej ciężarnej stężenie cukru we krwi nie przekracza na czczo 5,0mmol/l (90mg/dl) oraz w 1 godzinę po posiłku 6,7mmol/l (120mg/dl). Jeśli w codziennych pomiarach wyniki mają wyższe wartości, do leczenia dietetycznego należy dołączyć insulinoterapię. Najlepiej pamiętać o regularnych kontrolach w Poradni Diabetologicznej, gdzie zaniepokojona przyszła mama znajdzie pytania na nurtujące ją wątpliwości i niepokoje.
Tekst: Dr med. Katarzyna Cyganek Specjalista chorób wewnętrznych, diabetolog
Klinika Chorób Metabolicznych CM UJ, Kraków ul.Kopernika 15
Centrum Diabetologii Klinicznej CenterMed Kraków ul. Łazarza 14
